İstanbul Romancısı: Hüseyin Rahmi Gürpınar

Musa AkSOY

 

 mürekkep kokan kitaplarımız...

 

 

 

  farkımız, kitaplarımızda...

 

ISBN : 978-605-9594-70-7

Ocak 2020, 660 sayfa

(16,5x24 cm2), Enzo krem kitap kağıdı.                    şimdi satın al

Tüm üniversiteler kitaplarımızı okutuyor... Papatya Bilim, farkımız kitaplarımızda...


İstanbul Romancısı: Hüseyin Rahmi Gürpınar indir


Arka kapak yazısı.

Bu kitap, 1860’lı yıllarda Şinasi ile başlayan Türkçe’nin sadeleştirilmesi hareketini, 20. asrın ilk çeyreğinde, Eski Edebiyata karşı Yeni Edebiyatın istiklâlinin belirlenmesinde önemli rolü olan İstanbul romancımız Hüseyin Rahmi’nin, bu konuda edebiyatımıza yaptığı katkıyı ele alır.

Varlığını 20. asrın başında tam olarak kabul ettiren Yeni Edebiyat, bu sefer kendi içinde avam ve havas edebiyatı tartışmasına girer. Bundan önceki tartışmalarda gündemi, Türkçede bulunan Arapça kelimeler oluştururken, bu seferki münakaşanın ana noktası Farsçadır. Farsçanın dil ve edebiyatı ile kültürümüze olan etkisinin asırlarca sürdüğü iddiası, bahsin ana unsurlarından birini oluşturur.

Diğerini ise, aristokrat kitleye hitap eden Servet-i Fünûncular  ile onların takipçilerinin kullandıkları Farsça terkipli ifadelere karşı, sade dille yazdıkları için avâmî diye dışlanan yazar kadrosu oluşturur. Bu durum, Divan Edebiyatı’nın bir özelliği olan edebiyatta avam ve havas ikilemini tekrar diriltir. İkilemin avam kolunda Hüseyin Rahmi, havas kolunda ise Halit Ziya Uşaklıgil ve çevresi vardır. Bu tartışmada, Eski Edebiyattan hiç söz edilmez. Sadece, Yeni Edebiyat kendi içinde, sanatın estetik bir üslûpla mı, yoksa faydacı bir üslûpla mı olacağı konusunu ele alır.


İÇİNDEKİLER

Önsöz

1. Konuya Giriş

2. Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Çocukluğu ve Eğitim Hayatı

A. Bazı Yaramazlıkları, Hocalardan Şikâyet ve Mektepten Kaçış 

B. Okumaya Olan Merakı, Etkilendiği Şahsiyetler

C. Basında Ortaya Çıkışı

D. Ahmet Midhat Efendi ile Tanışması

E. Dr. Kâmil Yazgıç’ın Konu Hakkındaki Açıklaması

F. Dr. Kâmil Yazgıç’a İtiraz 

 

3. Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın 1901’deki Basın Kavgası

3.1. Basın Tartışması Bahsine Giriş

3.2. Tartışmaya Sebep Olan Alafranga’nın ilk Tefrika Haberi veBaba Tahir’in Adı Geçen Eseri Gasp Hadisesi

3.3. Malûmat’a Yapılan İlk Uyarı

3.4. Bunda Şaşılacak Ne Var?

3.5. Keskin Sirke Küpüne Zarar Verir

3.6. Bir Muharrir

3.7.Çeşm-i Küteh-bîn İkdâm

3.8. Hüseyin Rahmi’nin Malûmat’a Cevabı

3.9. Ahmet Rasim’in Yazar Haklarına Dair Malûmat’a Verdiği Cevap

3.10. Malûmat’ın İkdâm’a, Dolayısıyla Ahmet Rasim’e Cevabı

3.11. Bugünkü Servet’in İkdâm Varak-pâresine Cevabı ve Şıpsevdi’nin Yasaklanması Hadisesi

 

4. Boşboğaz ve Güllâbi Vasıtası ile Alınan Hayâli İntikam

    Netice ve Değerlendirme

 

5. Cadı Romanı Üzerine Rübâbcılarla Yapılan Tartışma

A. Eserin Kahramanları

B. Cadı Romanın Özeti

C. Tartışmanın İlk Hamlesini Şahabeddin Süleyman Yapar

D. Şahâbeddin Süleyman’a Mevhibe Ziya Hanım’dan İtiraz 

E. Şahâbeddin Süleyman’ın Mevhibe Hanım’a Cevabı

F. Hüseyin Rahmi’nin Rübâb’a Hücumu ve Cadı Çarpıyor 

G. Mevhibe Ziya Hanım Efendi’ye

H. Pembe Bir Mantar

I. Hareket-i Gayr-i Edebiye

İ. Cadının Para Kazanma Hırsıyla Yazıldığı  İddiası ile Avam İçin Edebiyat olup Olamayacağı  Meselesi

J. Cadı’da Bir Üslübun Varlığı ile Yokluğu Meselesi

K. Avam için Edebiyat Olup Olmayacağı Tartışması

     Netice ve Değerlendirme

 

6. Rübâb’ın Hüseyin Rahmi’ye Verdiği Sert Cevap

6.1. Hemedâni-zâde Ali Nâci’nin Hüseyin Rahmi’ye Hücumu

6.2. Avam, Beyefendi, Bilmiyorsanız Öğrenin, Edebiyattan Sanattan Anlamaz

6.3. Hemedâni-zâde Ali Nâci, Cadı Hortladı-2

6.4. Cemal Nadir

6.5. Netice 

 

7. Şekavet-İ Edebiye: Edebiyat Haydutları

A. Bir İ’tizâr-ı Müessif

B. Ma’reke-i Edebiyede (Edebiyat Meydanında) Bir Çifteli 

C. Edebiyat ve Tarhana Çornası Tenceresi İlişkisi 

D. Edebiyatın Ahlakla Olan İlişkisi 

E. Vahîme-i Mes’ûliyet İsimli Kitap İntihaldir

 

8. Şahâbeddin Süleyman’ın Edebî Meslek Kudreti Tenkitciliğinin Karakteri  ve Üslûbu

8.1. Lisan,Tayyâre-i Sanatın Pervânesidir                         142

8.2. Kitâb-ı Şütum (Bir Küfür Kitabı)       149

8.3. Edebiyatta Hakîkat, Mutlak Hakîkat Değildir         152

8.4. Edebe (Ahlâka) Yan Bakar Bir Mevzû                      154

8.5. Fransız Mürebbiye Fani ile Madmazel Beret’in Hikâyesi                 157

8.6. Firenk Bedâyi-Şinâsânı (Güzel sanatlar Erbâbı) Ne Diyor?             159

8.7. Sanatın Menfaatsız Yapılmasının Doğru Olup olmadığı Meselesi160

8.8. Bizim İçin Meselenin En Büyük Ehemmiyeti Nerede?                      163

8.9. Türkçe İmlâ ve İfâde Şekli ile Terakkiye Müsaittir  164

8.10. Lisân Bir Tür Tarîkat Sırrı Hâline Getirilemez        166

8.11. Ölüm Döşeğindeki Türlüğün Ruhunu Lisan Uyandıracaktır         167

8.12. Lisanımızın Kaidesini Bilmeyen Yabancılar ve Sembolizm Anlayışı Türkçeye Zarar Vermiştir

8.13. Vicdan Nedir?  

8.14. İstanbul’un Tabancayla Fethi, Medeniyetleri Taklit  Etmenin Zarûreti ve Sofra Âdâbı Meselesi

8.15. Devlet-i Osmâniye’nin Dili Meseles

8.16. Şekâvet-i Edebiye’nin Netice Başlığı

         Sonuç ve Değerlendirme

 

9. Rübâb’ın Hüseyin Rahmi’ye Toplu Hücûmu, Yazar ve Sanatçılara Çağrısı

A. Cemâl Nâdir                   183

B. Hakkı Tahsin                 183

C. Hüseyin Rahmi, Sanatı Şahâbeddin ile Tartışacak Kadar Bilmiyor 186

D. Sanatkârlarını Sefâlete Uğratan Nankör Memleket Meselesi            188

E. Hüseyin Rahmi ve Şahâb’ın Eserlerini Yabancıların Takdir Etmesi 189

F. Hakkı Tahsin’in Üçüncü Makalesi ve Sanatta Şahsiyet                      191

G. Yaptığınız Sanatın Babası Belirsiz ve Gayr-i Meşrudur

 

10. Rübâb’ın Çağrısına Leh Alayhte Cevap veren Kalemler

A. Tartışmada Hüseyin Rahmi’yi Savunanlar                 196

B.Tartışmada Şahabeddin’i Savunanlar

 

11. Şahâb’ın Gençleri Hüseyin Rahmi’ye Karşı Kışkırttığına dair Ozansoy’un İtirafı 

11.1. İranlı Gençlerin Hüseyin Rahmi’ye Tepkisi            202

A. Mâh-ı Sultan Muhsin Şirâzî                  202

B. Rıza Mansur İsfahânî  202

     Yapılan Toplu Hücumun Netice ve Değerlendirmesi

 

12. Feth-i Meyyit: Şekâvet-i Edebiye’ye Cevap

12.1. Feth-İ Meyyit Ahlâkı

12.2. Küfür-nâmenizin Satışını Durdurmak Yarım Saatlik Bir İştir       208

12.3. Ben İranlıların Siz de Türklerin temsilcisi Değilsiniz                        210

12.4. İki Müslüman Halk Arasına Nifak Sokmak Alçaklıktır                211

12.5. İki Milletin Düşmanlığa Değil, Dostluğa İhtiyacı Var                      212

12.6. Adi Bir Eser İçin Asil Bir Millete Saldırmak Cinâyettir                    212

12.7. Cadı Hakkındaki Tenkidim Şahsınız İçindir; Milletiniz için Değil                         214

12.8. Yabancıların, Başka Ülke Lisanında Yazı Yazmasını Yasaklayan Bir Kanun Yokdur

12.9. Farsça, Türklerin Dil ve Kültürünü Etkilemiştir       215

12.10.Yavuz Selim Her Şeyine Hükmettiği İran’ın Lisan ve Kültürüne Mağlup Olmuştur            216

12.11. Yavuz Selim’in İstanbul’a Getirdiği Acem Ruhu 1839’a Kadar Sürmüştür       217

12.12. Hemedânî’nin Tahtında Nedim’in Oturduğu Lâle Devri Eğlencelerine Bakışı  218

12.13. Bir Milletin Diğerine Üstünlüğünü Temin Eden Lisandır              219

12.14. Osmanlı’dan Evvel İran Medeniyetinin Varlığı   220

12.15. İran’ın Zerdüşt Medeniyeti Araplar Tarafından Yıkılmıştır       221

12.16. Abbasiler, Sâsânî Devleti’nin Sanatını Yok Edip Havuzlarını Kanla Doldurması 222

12.17. İran’ın Kuzeyinin Ruslarca İşgali ve Türklerin Yaşadığı Balkan Faciası           223

12.18. Hıristiyan Çemberine Alınmış İki Ülke                  224

12.19. Eşeklerin Yerliliği ve İranlıların Girişimciliği Meselesi                    225

12.20. İran Tüccarlarının Osmanlı Devletine Sağladığı Yıllık Gelir       226

12.21. Türkiye’ye Okumaya Gelen İranlı Talebelerin Bıraktığı Döviz  228

12.22. İki Milletin Ortak Bayrağı İslâmcılıktır                 229

12.23. Osmanlı Ülkesi Bir Türk Memleketi Değildir         230

12.24. Hüseyin Rahmi’yi Kimse Savunmuyor                 232

12.25. İstanbul’da Fars Lehçesiyle Konuşanlar, Azerbaycan Türkleridir                        232

12.26. Emir Altında Olan Muallimliğe, Yazarlığı Tercih Ederim             233

12.27. Şahâbeddin Süleyman’ı Müdafa, Hafiyelik ve Akıl Hastalığı Meselesi            234

12.28. Hemedâni-zâde’nin Eğitimi Meselesi                     235

12.29.Hüseyin Rahmi’nin Tercümede Hata Yaptığı Suçlaması            236

12.30. Hüseyin Rahmi’de Filolojik Hata ve Vicdan Meselesi                 237

12.33.Hüseyin Rahmi’nin Edebiyat Hayatı da Savunucusu da Yoktur

 

13. Feth-İ Meyyit-i Edebî (Edebiyatın Ölüm Kapısı)

13.1.Roman Toplum için Zararlıdır; Muzır Eserler ile Yazarların Yazıları Denetlenmelidir

13.2.Osmanlı Ailesinde Fertler,His ve Muhakeme Bakımından Tezat Arzeder            242 

13.3.Türklerin Fransızcadan Önce Türkçe Öğrenmeli ve Mürebbiyeliğin Tehlikesine de Dikkat Etmeli 

13.4.Romana Düşkünlüğün Getirdiği Hastalık Frenk Hayranlığı           245

13.5.Kitabın İnsanlar Üzerindeki Etkisi ve Avam Romanının Zararı   246

13.6.Eğitilmiş İnsanlar, Eğitilmemiş Olanlardan Daha İnce Zevke Sahip Olur              247

13.7.Frengi Gibi Bulaşıcı Olan Avam Romanı, Zamanla Kitap Sayfalarından Toplum Hayatına Geçer 

13.8.Sanata Dair Her Hikâye Mukaddes, Avam Romanı ise Küfürlü Bir Masal Yığınıdır 

13.9.Bir Romanın Çok Satması Edebî Olduğunu Göstermez  

13.10.Sanatın Resim ve Mimarlıkla İlişkisi Edebiyatın da Lisanı Bir Vasıta Olarak Kabul Etmesi

13.11.Osmanlı Edebiyatında En Büyük Gelişmeyi Karışık Türkçe ile Yazan Sanatçılar Sağlamıştır

 

14. Tercüme-i Hâl-i Edebîsi

A. Peşine Otuz Bin Kişi Takmış Bir Avam Romancısı Olan Hüseyin Rahmi

     Muallim Nâci Tekkesinin Mürididir

B. Hüseyin Rahmi’nin Realistliği ve Tenkidin Mahiyeti

C. Romantizmin Ortaya Çıkışı

D. Sanatta Üslûp ve Estetik Meselesi

E. Hüseyin Rahmi’nin Realistliği, Lehçe Taklitçiliğinden İbarettir

F. Hüseyin Rahmi’yi Tenkit Etme Sebebi

G. Bilgiçlik Tasladığı Eserlerinden Haley Yıldızı Bir Kozmoğrafya Kitabıdır

Ğ. Romanlarında Konu Dışına Çıktığında, Bir Konferansçı Havası Sezilir

 

15. Mürebbiye Romanının Tenkidi

A. Mürebbiye Bir Roman Değil, Bir Düzmecedir

B. Hikâyenin Esas Kahramanı Mürebbiye, Üçüncü Plana İtilmiştir

C. Mürebbiye, Dehrî Efendi Hanesini Gelir Kapısı Hâline Getirmiştir

D. Mürebbiyenin İlişkisinin Para veya Aşka Dayandığı Belirtilmemiştir

E. Dehrî’nin Mürebbiyenin Haremine Girmesi Belirtilen Karakteri ile Çelişmektedir

F. Eser Baştan Ayağa Psikolojik Hata ve Hilelerle Taklide Boğulmuştur

G. Bu Yazdıklarım Sizin Mezar taşı Kitabeniz Olsun

    Eserin  Değerlendirilmesi ve Netice 

 

16. Recm: Hüseyin Rahmi’nin Kendisi ve Eserlerine Yapılan Hücumlara Karşı bir Taşlamadır

A. İtizâr: Edebiyat-ı Osmaniye’ye Köpekler Saldırdı Hoşt Diyen Olmadı                      281

B. İttihat ve Terakkinin Getirdiği Hürriyetin Yüzünde Bitler Üredi         282

C. Basın Ahlâkını Korumak için Denetime Muhtaç mıyız                      283

D. Gıdasına Hassas Olan Halk Ruhun Gıdası Olan Edebiyatına Yapılan                     284

     Tecavüze Neden Sessiz Kalıyor?          284

E. Hüseyin Rahmi Bey Malûm, Fakat Bu Zübbeler Kim?                       284

F. Basını Adi Kitapçılar ile Diplomasız Yazarlar İşgal Etmişdir              285

G. Mahallesinde İtibar Kaybeden Ahlâksızlar, Beyoğlu’na Sempati Besler                   286

Ğ. Sanat Yeteneği Olmayanlar, Gençleri Ticâri Gazete Yoluyla Aldatıyorlar                286

H. Taklit Edebiyatı  Maymun Edebiyatıdır                      287

I .Yazarımızı, Eşkıya ve Yeniçeri Türü Yüzsüzlere Karşı Korumalıyız

 

17. ŞÜRÛ‘ (Başlangıç)

17.1. Feh-İ Meyyit’i Yazan Ali Nâci Değildir                    289

17.2. Eser Bir İşbirliği ile Yazılmıştır         290

17.3. Eserde, Edebiyatı Tenkit Yerine, Acemler Methedilmiştir              290

17.4. Şahâbeddin Süleyman Dürüst bir Yazar Değildir   291

17.5. Osmanlı’da Güllü Agop’la Ortaya Çıkan Tiyatro Sanatına Avrupa’da İbret      292

         Alınan Bir Mektep Gözü ile Bakılır 292

17.6. Denetimsiz Sahneye Konan Tiyatro Eserleri, Sadece Aktörleri Tulûat                  293

         Oynamaktan Kurtarmıştır                 293

17.7. Şahâbeddin Süleyman’ın Hayâl Kırıklığından Doğan Çıkmaz Sokak’ın  İskeleti, Aşk ve Seviciliktir

17.8. Şahâbeddin Süleyman’ın İhanetle Ürkütdüğü Aşk Sohbeti, Tiyatroyu Tabii Sınırından Çıkarmış, Ailevi Bir Tehlike Yapmıştır

17.9. İstibdat Paşalarının Kadın Karşısında Acze Düşürüldüğü Sahnenin Mum Söndürülerek Kapanması Uygun Değildir

17.10. Feth-i Meyyit-i Yazan Pekmez Sakallı Bir İranlı’dır                     300

17.11.  Şahâbeddin Süleyman ve Defn-i Lâşe                  300

17.12. Şahap ve Riyâset Etdiği Ağır Kafile Nasıl Yazarlar?                    301

17.13. Nâhid’in Para Etmediği için Eserlerini Parçalaması ‘Sanatta Menfaat Aranmaz’ Sözü ile Çelişkilidir

17.14. Şahap, Temiz Bir Aşkı, Tabii Olan Haliyle Yaşatamaz               303

17.15. Rübâbcılar Batılı Eserleri Okudular; Fakat, Şarklılıktan Kurtulamazlar            304

17.16. Maziye Hücum Eden Yazarın, ‘Vahîme-i Mesûliyeti’ Yakılacak Kitaptır        304

17.17. Defn-i Lâşe

  

18. Cadı  Münâsebetiyle  Feth-i  Meyyit’e  İsyan

18.1. Hemedânî’nin Hüseyin Rahmi’ye Sataşması, Meşhur Olmak için Bir Anarşistin KralaSaldırması Gibidir

18.2. Rübâbcılar Eser Adları Sayarak Kendilerini Âlim Gösteriyorlar

18.3. Tartışma, Ali Nâci ile Değil, İran Tarihinin Bir Bilgin’i ile Yapılmıştır

18.4. Hüseyin Rahmi’ye Karşı Pislikler Saçan Ağzı Yırtacak, Onları Yazan Bileği Büküp, Kalemi Kıran Çok Kimseler Vardır

18.5. Küfür ve Hakaret İçeren Kelimeler, Başka Lisana Ait Olsa da,  Manası Değişmez ve Kibarlık Sayılmaz

18.6. Feth-i Meyyit’in Filolojik Hataları

18.7. Feth-i Meyyit ve Ruhun Tahlili Meselesi 

18.8. Sanat ve Güzellik Zevke Bağlıdır; Kanun ve Sınır İçine Hapsedilemez 

18.9. Aşk-ı Memnû’daki Ruhi ve Sosyal Tahliller Azınlık Tabaka İçindir

18.10. ‘Sanat Sanat İçindir’ Fikri, Lisanımızı Bir Muammâ Hâline Getirip Fil Dişi Kuleye Çekmiştir

18.11. Mevhibe Ziya Hanım ve Hemedânî’nin Sahte Diploma Meselesi

18.12. Feth-i Meyyit, Mâhiyet İtibariyle Çelişkiler İçermektedir 

18.13.Çıkmaz Sokak Piyesinin Çok Satdığı Meselesi

18.14. Hüseyin Rahmi’nin Tartışmadan Menfaat Sağladığı İddiası

18.15. ‘Commun’ Kelimesinin Yanlış Tercüme Edildiği İddiası Doğru Değil

18.16. Hemedânî-zâde Filolojik Hata ve Muallimlik Karşıtı Tavır

18.17. Düşmana Karşı Bir Orduya İhtiyaç Olduğu Gibi Ülke Fesatlarına Karşı da Fikir  Ordusuna İhtiyaç Vardır

18.18. Bir Romanın Zararlı Olup Olmadığı, Okuyan Şahsın Eser ve Yazarı Doğru Seçip  Seçmediğine Bağlıdır

18.19. Romanlar,Terk Edilemeyecek Kadar Yararlıdır

18.20. Feth-i Meyyit’i Kimin Yazdığı ve Hemedâni-zâde’nin  Şairliği

18.21.Hemedânî’ye Göre Halkı Memleket Hayatından Ümitsiz Edenler, Yazarlardır

18.22. Gelişmiş Medeniyetlerin Geri Kalmış Olanlara Etkisi

18.23. Ali Nâci, Türkleri Sevme Meselesinde Samimi Olsaydı, Meşhur Türk Büyüklerini Anmayı Unutmazdı

18. 24. Hiçbir Yabancı, Yaşadığı Ülkenin İnsanını Tahkir ve Tenkit Edemez

18.25. Babekyan’a Verilen Kitap Sipârişi, Hemedânî’nin İddia Etdiği gibi Değildir            

 

19.  İ S Y A N 

19.1. İran ile Türkler Arasında Tarihten Gelen Mezhep Çatışması Meselesi

19.2. İsyandan Maksadın Ne Olduğu ve Türk Kimliği Meselesi 

19.3. Türk’ün Hilâlle (İslam’la) Tanışması ve Ehl-i Salibe (Hıristiyanlık) Karşı Mücâdelesi

19.4. Türklerin Medeniyeti, Sanatı ve Yok Olmak Üzere Olan Dilleri Korumaması 

19.5. Gazneli Sultan Mahmud ve Şehnâme Hadisesi

19.6. Feth-i Meyyit’i Kimin Yazdığının İddia ve Ispatı Meselesi

19.7. Tartışmaya  Dîni Siyasetin Karıştırılması ve Sultan Selim Meselesi

19.8. Farsçanın Kabulü ve Lisanın Değişmesi

19.9. Fars’ın Ahlâksızlığının, Lisan ve Şiir Sanatı ile Cemiyetimize Girmiştir1

19.10. Dilimizdeki Arapça-Farsça Kelimeler ve Moğolların Türklüğü Meselesi

19.11. Halifenin Katli ve Bağdat’ın İstilâsında İran Etkisi

19.12.Sultan Mahmud’un Şehnâme’yi Yazdırması ve Bu Yolla Farsça’ya Yaptığı Hizmet

19.13. Türkler’de Özel Teşebbüs Yeteneğinin Olmadığı ve İranlılara Kırgınlıkları

19.14. Hüseyin Rahmi’nin Konu ile İlgili Niyazi Acun’a Verdiği Röportaj Netice ve Değerlendirme

 

20. Tartışmadan Yıllar Sonra Duyulan Pişmanlık ve Ardından Gelen Rica

20.1. Ricadan Sonra Gelen Aleni Özür

 

21. Ali Nâci’nin Sıkca Sözünü Ettiği Zemzeme ve Demdeme Meselesi 

 

22. Cadı ve Rübâb Tartışması Hakkında Kaleme Alınan Yazılar

 

23. Feth-i Meyyit’i Ali Nâci’nin Yazmadığına Dair İleri Sürülen İddialar

 

24. Tebessüm-İ Elem Ve Son Arzu Romanları Üzerine Yapılan Tartışma

A. İsmail Müştak’ın Adı Geçen Romanları Tenkidi 

B. Âtî’den İsmail Müştak’a Gelen Cevap

C. İsmail Müştak’ın Karşı Cevabı

D. Tebessüm-i Elem’in İkdâm’daki Neşrinin Yasaklanması Netice ve Değerlendirme

  

25. Yazarını Hakim Karşısına Çıkartan Roman: Ben Deli miyim?               395

A. Rüşvet Meselesinin Basında İlk Ortaya Atılışı            395

B. Romanın Tefrika Haberi, Eserde Rüşvet Olayı ile ilgili Siyasilere Yapılan                397

     Göndermeler ve Ekzabert Hadisesi

C. Roman Hakkında Dava Açıldığına Dair İlk Haber ve Maznun Matbûât

 

26. Hüseyin Rahmi’nin Halka Çağrısı Ve Mahkemeye Uyarı Mektubu        411

26.1. Makale Hakkında Savcının Görüşü                        418

26.2. Davanın Seyri Hakkında Son Telgıraf’ın Yayınladığı İmzasız Makale              418

26.3. Vekilin müdafaası ve Ehl-i Vukûf (Bilir Kişi) Talebi                       421

26.4. Ehl-i Hibre (Bilir Kişiye) Lüzum Var mı?                 422

26.5. Müdde-i Umûmînin (Savcının) İddiânâmesi          422

26.6. Aynı Duruşma Vakit Gazetesinden Farklı Nakledilmiştir               423

26.7. Ben Deli Miyim Romanı Mugâyir-i Edep midir?    424

26.8. Vekilin Bilir Kişi İsteğinin, Savcı Tarafından Reddinin İstenmesi425

26.9. Sonuç: Müdde-i Umûmî  Yazarın Cezalandırılması İstiyor          426

26.10. Bî-taraf Adliye    

 

27. Gazetenin Davayla ilgili Devrin Yazar ve Fikir Adamlarından Görüş  İsteğinde Bulunması

A.    Osman Cemâl               429

B.    Bir Sanâtkar Var Olan Kötülüğü Yazdığı için Cezalandırılamz       431

C.    Süleyman Nazif   

 

28. İkinci Mahkeme ve Sanık Vekilinin Yaptığı Savunma

28.1. Mes’ül Müdür Fevzi Lütfü Beyin Savunması        438

28.2. Hüseyin Rahmi Bey’in Müdafa‘ası                         439

28.3. La garson Etrafında Verilen Örnek 439

28.4. Okuyucuların Gözü Önünde Yapılan Bir Klinik (Deney)               440

28.5. Roman Ahlâkın Aynasıdır               440

28.6. Doktor Çağrılmayan Hamile Kadının Doğum Esnasında Ölümü441

28.7. Duruşma Arasında Verilen Son Karar: Beraat!

 

29. Beraat Ettik

A. Suphi Nuri’nin Mahkeme Hakkındaki Yorumu          444

B. Savcı Hakimin Verdiği Karara İtiraz Ediyor                446

C. Yapılan Bu Tenkit ve Açılan Davaların Hüseyin Rahmi Üzerinde Ağır Etkisi         446

D. “Ben Deli miyim” Romanı Davasının Ermeni Zenginleriyle ilgili      447

       Yolsuzluk Cephesi       447

Davanın Netice ve Değerlendirilmesi    

 

30. Hüseyin Rahmi’nin Yaşantısı ve Bazı Hatıraları          454

30.1. Edebiyat Yüzünden Başına Gelen Belâlar ve Suikastlar                457

30.2. İkinci Sultan Abdülhamid İçin Planlanan Suikast Hadisesi           460

30.3. Evliliğe Dair Fikirleri, El ve Mutfak Sanatlarındaki Becerileri 

 

31. Gerçek Hayattan Aldığı Romanlarının İlham Kaynakları ve Milli Roman Meselesi

A.    Mürebbiye  

B.    Bir Muâdele-i Sevda 

C.    Nimet-şinas

D.    Son Arzu

E.    İffet

 

32. Romanlarından Elde Ettiği Kazanç

32.1. Hüseyin Tahmi’nin Beş Altınlık Makalesi 

 

33. Dilin Sadeliğinin Önemi ve Avam Edebiyatına Dair Görüşleri               479

33.1. Divan Edebiyatı ile Servet-i Fünûn Edebiyatı Hakkındaki Görüşleri                     482

33.2. Yabancı Kelimelerin Türkçe Telâffuzu Meselesi   484

33.3. Milli Edebiyat Meselesi

 

34. Romanlarında Ele Aldığı Tip ve Konular

34.1. Romancımızın Alçak Gönüllü Kişiliği 

34.2. Haksızlığa Karşı Şiddetli Tepkili Oluşu

 

35. Hüseyin Rahmi’nin Milli Roman Sanatı Hakkında Belirtilen Görüşler

A. Girîdî Ahmet Sakî 

B. Suphi Rıza  

C. Refik Ahmet Sevengil

D. Vedat Günyol

E. İsmail Hakkı Baltacı

F. Âgâh Sırr

 

36. Hüseyin Rahmi’nin Ölüm Haberinin Basına Yansıması Cenaze Merasimi ve Ölüm Sebebi

 

37. Ölümü Üzerine, Kişiliği ve Sanatı Hakkında Basında Çıkan Yorumlar

37.1. Vakit’te Çıkan ‘Büyük Bir Kayıp’ Başlıklı İmzasız Yazı

37.2. Vâ-Nü                         504

37.3. Ercüment Ekrem Talu                       505

37.4. Hakkı Süha Gezgin  505

37.5. İsmet Hulûsi İmset   506

37.6. Burhan Cahit (Morkaya)                  507

37.7. Şahabeddin Uzun Kaya                    508

37.8. Bekir Sıtkı Kunt        509

37.9. Kemâl Salih Sel         510

37.10. Ali Nüzhet Göksel   511

37.11. Salâhaddin Güngör512

37.12. Zahir Güvemli         513

37.13. Doktor Kâmil Yazgıç                       514

37.14. Süleyman Kazmaz516

37.15. Münir Süleyman Çapanoğlu          518

37.16. Namdar Rahmi Karatay                 521

37.17. Ahmet Hamdi Tanpınar                 523

37.18. Refik Halit Karay   524

37.19. Sedat Oksal             525

37.20. Halide Edip              529

37.21. Cahit Tanyol           533

37.22. Tahir Alangu            535

37.23. Halil Dumanoğlu    537

37.24. Vedat Günyol          538

37.25. Zeynep Dengi 

 

38. Ölümünün Birinci Yılı Dolayısıyla Hakkında Çıkan Yazılar

A. Pertev N. Boratav

B. Mediha Berkes

C. Niyazi Berkes

 

39. Sonraki Yıllarda Hakkında Kaleme Alınan Yazılar

A. Sami Nâbi Özerdim

B. Cevdet Perin

C. Olcayto

 

40. Hüseyin Rahmi’nin Doğumunun Yüzüncü, Ölümünün Yirminci Yılı Dolayısıyla  Kaleme Alınan Yazılar

40.1. Âgâh Sırrı Levend    564

40.2. Satı Erişenler              565

40.3. Orhan Kemâl             569

40.4. Samim Kocagöz       570

40.5. Hüsâmettin Bozok   570

40.6. Mehmet Kaplan        572

40.7. İlhami Soysal            574

40.8. İlhan Tarus                574

40.9. Prof .Dr. Mehmet Kaplan                  574

40.10. Selim İleri                 579

40.11. Berna Moran           581

4012. Nihat Sami Banarlı 584

          Netice ve Değerlendirme

 

41. Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Eserleri

 

Resimler

 

Kaynakça

 

Yazarımız Musa Aksoy

 

Sözlük                         609

 


 

Önsöz

Değerli okuyucu, elinizdeki bu çalışmaya yıllar önce Lefkoşe Yakın Doğu Üniversitesi’nde çalışırken başladım. Amaç, Hüseyin Rahmi’yi ölümünün 70’inci yılında anmak için bir makale hazırlamaktı. Bu konuda Kıbrıs Bayrak Radyosunda bir konuşma da yaptım. Fakat, araya giren çeşitli engeller ve yayınlanmasında ortaya çıkan bazı olumsuzluklar yüzünden bu düşümcem gerçekleşmedi. Ortaya çıkan bu olumsuzlukların iyi tarafı ise, bir makale hazırlamak için başladığım bu araştırmanın bir kitaba dönüşmesi oldu. Bu sefer eseri, yazarın 75’inci ölüm yılında anılmasına vesile olması için çalışmaya başladım. Ama çeşitli nedenlerden dolayı, bu arzum da vaktinde geçekleşmedi.

Yapmış olduğum bu çalışma, Hüseyin Rahmi’nin bir biyografisi değildir. Böyle bir iddiamız da yoktur. Zaten bu sahada yazılmış biyografiler de mevcuttur. Meselâ: Hüseyin Rahmi’nin sağlığında kaleme alınan ve ölümünden hemen sonra yayınlanan Refik Ahmet Sevengil’in “Hüseyin Rahmi Gürpınar”ı, Muzaffer Gökman’ın, Âgâh Sırrı Levend’in yazdığı değerli eserler ile Efdal Sevinçli’nin “Hüseyin Rahmi Gürpınar” isimli eseri bunlardan birkaçıdır. 

Peki bizim bunlardan farkımız nedir? Bizim farkımız, söz konusu yayınlarda kısa ya da özet hâlinde verilen bilgileri, imkânlar dâhilinde basını da taramak suretiyle, daha ayrıntılı ve etraflı bir  biçimde ele almak olmuştur. Meselâ, dilin estetiği, Farsçanın Türk Dil ve kültürünü  asırlarca etkilediği yolundaki iddialar ile ilgili tartışmalara, adı geçen eserlerde fazla yer verilmemiş, sadece temas edilip geçilmiştir. İmkânlar dâhilinde dememin sebebi de, görmek istediğim kaynakların bir kısmının deforme olduğu, bir kısmının da bakımda olduğu gerekçesiyle servise sunulmuş olmamasıdır. Bu ve benzeri durumlardan dolayı, yazarın bazı romanlarının (Ben Deli Miyim) tefrikasının yayınlandığı nüshalardan bir kısmına ulaşamadım. Eserlerin tefrikası ile kitaba dönüştürülmesi esnasında, zaman zaman sansür devreye girdiği için, bunları karşılaştırma fırsatı bulamadım.

Bir kısım belgelerin de dijitali yapılmış olmasına rağmen, okuyucuya sunulanları istifade edilmeye pek elverişli değildir. Yapılan kopyalar teknik açıdan benim gibi amatör bilgisayar kullanıcılardan ziyade,  profesyonel kullanıcılar için hizmete konulmuştur. O sırada yardım istediğiniz personelden de, kendi işlerinin yoğunluğu dolayısıyla, istenilen fayda pek elde edilememektedir. Ayrıca, hizmete sunulan bilgisayarların ağır çalışması da, fazla zaman kaybına sebep olmaktadır. Bütün bunlara rağmen, personel içinde elinden gelen yardımı esirgemeyen görevli memur arkadaşlar var. Fakat, yeterli değil.

Bu araştırmalarımda yaşadığım sıkıntılardan biri de, sunulan negatiflerin ücretinin bankaya yatırılmasının istenmesidir. İki buçuk liralık bir negatif ücretini yatırmak için, bankada kuyrukta bekleyip saatlerce vakit kaybetmek, hem insanın canını sıkmakta, hem de zaman kaybına sebep olmaktadır. Alınan hizmet karşılığı verilen bu cüzi ücret, gerçi bazılarında aşırı olmakla beraber, orada çalışan memura elden verilirse, kıyamet mi kopar, yoksa ülke mi batar? Devletin memurları bu kadar güvensizleşti mi ki, bakanlık bu ağır tedbirlere baş vurma yolunu tercih ediyor; türünde soruları insan düşünmeden edemiyor.

Araştırma yaptığım kitaplıklar arasında Taksim Atatürk Kitaplığı (bilgisayarların hızı artırılır ve negatiflerin teknik kullanımı da biraz daha basitleştirilip kullanışlı hâle getirilirse) ile Bağlarbaşı’ndaki İslâm Araştırmaları merkezi bunların dışındadır. Bunlar da böyle bir sıkıntı yok. Sıkıntı daha ziyade devlete bağlı olan kütüphanelerimizdedir. Bir de bu kütüphânelerde araştırma yapanlara uygulanan negatiflerin fotokopi ücretleri, biraz daha aşağıya çekilmelidir. Eğer araştırmacıya bu imkân verilmez ise, oradaki eserleri kim değerlendirip halka sunacak? Sorumluların bu aksaklıkları gidereceklerini ümit ediyorum.

Yapmış olduğum bu çalışma başlıca, Hüseyin Rahmi’nin çocukluğu, eğitim devresi, yazarlık hayatına atılması, 1901 ile 1924 yılları arasında basına yansıyan tartışmaları, yaşantısı, hatıraları, yazarlık yapmasının engellenmesi, eserlerinin yayınlanmasının yasaklanması gibi karşılaştığı engellemeler, uğradığı suikastlar, evliliğe ve dile dair görüşleri, milli roman sanatı ve romanlarında ele aldığı tipler, ölümünden önce ve sonra, hakkında yazılan yazılarda öne sürülen olumlu, ya da olumsuz fikirlerden oluşmaktadır.

Bahsi geçen romancımızı araştırmaya beni zorlayan sebep ise, dilimize ve edebiyatımıza bu derecede hizmeti geçmiş olan edebiyatçımızın, ilgisizlikten dolayı tarihin tozlu raflarına terk edilmiş olmasının verdiği üzüntü olmuştur. Hayatında dik duran, herhangi bir ideolojiye (Bu konuda bazı ithamlar olmakla birlikte) saplanmadan sanatın gereğini yaparak mesleğini sürdüren bu değerli yazarımızı, yeni yetişen nesle -kısmen olsun.- hatırlatmak ve tanıtmaktır. Eserlerinin hepsi olmasa da, bir kısmı piyasada var. Ama bunlar, ondaki ahlâk erdemliğini, alçak gönüllülüğü, dilimize yaptığı hizmet ve katkıyı yeterince anlatmamakta, sadece hikaye kısmına yer vermektedir. Biz burada, imkânlar dâhilinde ulaşabildiğimiz kaynaklardan elde edebildiklerimizi, siz değerli okuyucularla paylaşmaya ve onları sizlere sunmaya çalıştık. Faydalı olacağını umarız.

Kitabın yazımı sırasında, yazarların kendi ifade ve üslûpları italik harflerle gösterilmiş, tırnak içine alınarak, kullandıkları kelime ve cümle yapısına dokunmamaya azami dikkat sarf edilmiştir. Manasının herkes tarafından anlaşılamama ihtimâli olan kelime ve tamlamalar için, eserin sonuna bir sözlük listesi konmuştur. Ayrıca, ele alınan her konu ve tartışma metinlerinin sonlarında bir değerlendirme yapılarak, metinlerin daha iyi anlaşılmasının sağlanması yoluna gidilmiştir.

Bu arada, Heybeli Adada bulunan Hüseyin Rahmi Gürpınar müzesi hakkında da, birkaç söz söylemek zorundayım. 2017’nin yazında söz konusu müzeyi, Tarih öğretmeni dostum Hüseyin Üstün (ki, yıllarca Hüseyin Rahmi Gürpınar Lisesinde öğretmenlik yapmış ve yazarın ölümünün yıldönümü kutlamalarına katılmıştır.) ile ziyaret edip üç beş kare de resim çektim.(Bu kareler için Ekler bölümüne bak). O sırada, müzenin içler acısı manzarasına gözlerimizle şahit olduk. Müzenin kilitli kapısına, restorasyon dolayısıyla kapalı olduğunu belirten bir tabela  asılmıştı. O yüzden içine giremedik. Müzede bulunan eşyalar hakkında da bir bilgi elde edemedik. Çevre halkından edindiğimiz bilgilerde ise, müzenin uzun süredir bu durumda olduğunu, konu hakkında hiçbir çalışma bulunmadığını söylemişlerdir. Müzenin bu hali ile ilgili yaptığım araştırmalar esnasında, bazı kimseler müzenin Turizm Bakanlığına devredildiğini, sorumlusunun da orası olduğunu, kimisinden de Büyük Şehir Belediyesine devredildiği yolunda bilgiler elde ettim. Bunun sonucunda, müzedeki malzemelerin Büyük Şehir Belediyesine bağlı Taksim Atatürk Kitaplığının denetimi altında olduğunu öğrendim.

Bu bilgiler ışığında, Atatürk Kütüphanesi müdürü sayın Ramazan Minder ile görüşmek için müracaatta bulundum. Kendisi ile 19.2.2019 tarihinde makamında yaptığım görüşmede, adı geçen müzenin mevcut durumu ve içindeki eşyalar ile ilgili sorduğum soruya: “Müzenin eşyalarının kendilerinin denetiminde olup, bakım ve onarımının yeniden elden geçirildiğini, müzenin mülkiyeti Vakıflara ait olduğu için de, restorasyon işlemi konusunda henüz bir girişimde bulunamadıklarını, müzenin mülkiyeti konusunda, Büyük Şehir Belediyesi ile Vakıflar Müdürlüğü arasında kiralama işi ile ilgili görüşmelerin devam ettiğini, söz konusu görüşmeler sonuçlandığında müzenin restorasyon çalışmalarına başlanacağı” beyanında bulunmuştur. Bu arada, müzenin Büyük Şehir Belediyesi’ne devrinden önce orada bulunan eşyalar ile ilgili (Adalar Kaymakamlığı’nca) bir komisyon kurulduğu, bu komisyonda tespit edilen eşyaların ne kadarının adı geçen kuruma teslim edildiği, söz konusu eşyalar sergilenmeye başlandığında, kaybolan eşyalar olup olmadığı o zaman anlaşılacaktır.

Kütüphane müdürü Ramazan Bey ile yaptığım bu görüşmeden yaklaşık yedi buçuk aylık aradan sonra, müze hakkında bir ilerleme olup olmadığını öğrenmek için tekrar Atatürk Kütüphanesi müdür yardımcılarından Muhammed Celâl Abay Bey ile görüştüm. M. Celâl Abay Bey, Hüseyin Rahmi Gürpınar müzesinin bütün yetkilerinin 16.5.2019 tarihinde Vakıflar II. Bölge Müdürlüğüne devredildiğini, müzeyi işletmek için kiralamak istedilerse de, bu isteklerinin Kültür Bakanlığı yetkilileri tarafından kabul edilmediğini belirtti.

 Verilen bu bilgiler üzerine, Heybeli Ada’daki Hüseyin Rahmi Gürpınar müzesinde restorasyon bakımından bir ilerleme olup olmadığını görmek için, yıllarca Hüseyin Rahmi Gürpınar Lisesi’nde Tarih öğretmeni olarak görev yapan Sayın Hüseyin Üstün ile birlikte, 18.10.2019 tarihinde adı geçen müzeyi tekrar ziyarete gittim. Kapıları yine kapalı olmakla beraber, sadece, kapısında-restorasyon- yazan poşet içindeki kâğıdın sökülmüş olduğunu, bunun dışında göze çarpan bir değişikliğin bulunmadığını gördüm.         Musa AKSOY

Ekim 2019, Ataşehir /İstanbul

Niyazi Ahmet Banoğlu nakleder:

“Fransa’nın Odeon tiyatrosunda, Molyer’i anma vesilesiyle tertiplenen törene, Molyer Müzesi’ndeki Molyer’in koltuğu da getirilmiş bulunuyordu.

Töreni müteakip Odeon tiyatrosunda bir yangın çıkmış ve koltuk da yanmıştı. Bunun üzerine, bütün Fransız gazeteleri Molyer’i anma törenini tertip edenlere ve Molyer’in koltuğunu bu törene gönderenlere şiddetli hücum etmiş, bu büyük ayıbın telâfi edilemeyeceğini yazmışlardı. Bu haber üzerine Molyer Müzesi müdürü gazetelere şöyle bir yazı gönderir:

 ‘Molyer’i anma törenine gönderilen koltuk, Molyer’in üzerinde oturduğu koltuk değil, onun benzeri olarak husûsî sûrette imâl ettirilen koltuktu.’

Bu haber üzerine bütün Fransız gazeteleri ikinci baskılarını yapmışlar ve Molyer’in koltuğunun yanmamış olduğunu müjdelemişlerdir.” der. [Niyazi Ahmet Banoğlu. Yeni İstanbul, nr. 3717, 19 Mart 1960] Günümüzde harabe haline dönmüş bulunan Heybeliada’daki Hüseyin Rahmi Gürpınar müzesinin acıklı durumun ilgililere ithaf etmek münasebetiyle.

Musa AKSOY

 


Türk Dili üzerinde kitaplarımız:

Türkçe Dil ve Edebiyat Terimleri Sözlüğü - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Türkiye Türkçesi'nin Ekleri - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Anlambilime Giriş: Temel Kavramlar - Prof. Dr. Veysel KILIÇ

Etkileşimli ve Eleştirel Okuma Teknikleri - Oya ADALI

Türk Dili Dersleri    Cilt I. Güz Dönemi - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Türk Dili Dersleri    Cilt 2. Bahar Dönemi - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Biçimbilim: Temel Kavramlar - Prof. Dr. Nadir Engin UZUN

Türkçe Yazım Kılavuzu - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Sözün Işığı: Uygulamalı Noktalama Bilgileri - Osman BOLULU

Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler - Oya ADALI  

Türkiye Türkçesinde Kök-Ek Bilesmeleri - Prof. Dr. Ömer DEMIRCAN

Türk Dilinde Çatı  - Prof.Dr. Ömer DEMiRCAN

Türkçe Yazılı ve Sözlü Anlatım - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Türkiye Türkçesinin Sözdizimi - Neşe ATABAY, Sevgi ÖZEL ve Ayfer ÇAM

Sözcük Türleri - Neşe ATABAY, Sevgi ÖZEL ve Dr. İbrahim KUTLUK

Türkçe Üzerine: Denemeler ve Elestiriler - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Dilin Işlevleri ve İletişim - Prof. Dr.Veysel KILIÇ

Uygulamalı Türk Dili (Üniversite Öğrencileri için) - 2 Cilt birarada - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Uygulamalı Türk Dili (Üniversite Öğrencileri için) Cilt I - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Uygulamalı Türk Dili (Üniversite Öğrencileri için) Cilt II - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Türk Dili Dersleri  Cilt I - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Türk Dili Dersleri  Cilt II - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Osmanlı Türkçesi Alıştırmaları - Dr. Ali ŞEYLAN

Türkçenin Çırpınışı - Dr. Nidai Sulhi ATMACA

Sözün Isığı: Uygulamalı Noktalama Bilgileri - Osman BOLULU

İnsan Hakları ve Felsefe - Prof. Dr. Betül ÇOTUKSÖKEN

Dile ve Ekin - Prof. Dr. Aydın KÖKSAL


Akademik Bilimsel Üniversite Ders Kitapları - Türk Dili Kitapları Papatya Yayıncılık